Πως οι γνωσιακές διαστρεβλώσεις επηρεάζουν τον τρόπο συμπεριφοράς σου;
Αρχικά, αξίζει να αναφέρουμε πως ο όρος γνωσιακές (δια)στρεβλώσεις εφάπτεται κατά κύριο λόγο στη γνωσιακή – συμπεριφορική ψυχοθεραπεία και αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο το άτομο χρησιμοποιεί αρνητικά ή παράλογα πρότυπα σκέψης. Οι διαστρεβλωμένες σκέψεις αποτελούν έναν από τους τύπους αυτόματων σκέψεων, οι οποίες εν γένει είναι δυσλειτουργικές.
Αυτά τα μοτίβα αρνητικών σκέψεων με τη σειρά τους, διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο τόσο στην συναναστροφή του ατόμου με άλλα άτομα όσο και στην ίδια τη συμπεριφορά του, καθώς επηρεάζονται άμεσα η αυτοεκτίμηση, τα κίνητρα κ.ά. οδηγώντας το άτομο σε άλλα ψυχολογικά προβλήματα όπως άγχος, κατάθλιψη, καταχρήσεις (αλκοόλ και ουσιών) κ.ά.
Στις βασικότερες γνωσιακές διαστρεβλώσεις, ανήκουν τα εξής:
- Υπεργενίκευση: Για μια εμπειρία που είχε μια συγκεκριμένη συνέπεια, γενικεύετε για όλες τις μελλοντικές καταστάσεις, ότι θα έχουν το ίδιο αποτέλεσμα
- Ψυχικό φίλτρο (το αντίθετο της υπεγενίκευσης): Υπερεστιάζετε σε μεμονωμένα γεγονότα και στοιχεία, χωρίς να μπορείτε να τα εξετάσετε συνολικά
- Απόρριψη του θετικού: Αγνοώντας ή ακυρώνοντας το θετικό, θεωρώντας πως αυτό το θετικό που συνέβη οφείλεται σε τυχαίους παράγοντες και δεν προκύπτει από εσάς τους ίδιους
- Αυθαίρετα συμπεράσματα: Βιάζεστε να βγάλετε συμπεράσματα είτε επειδή νομίζετε ότι κάποιος πρόκειται να αντιδράσει με συγκεκριμένο τρόπο ή επειδή προβλέπετε ότι τα γεγονότα θα εξελιχθούν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, συχνά για να αποφύγετε να δοκιμάσετε κάτι δύσκολο
- Καταστροφοποίηση (μεγέθυνση) και σμίκρυνση: Μεγεθύνετε τα ελαττώματά σας και μειώνετε τα προτερήματά σας. Όταν συμβαίνει κάτι κακό, το βλέπετε ως «απόδειξη» των δικών σας αποτυχιών, ενώ όταν συμβαίνουν καλά πράγματα, ελαχιστοποιείτε τη σημασία τους.
- Συναισθηματική λογική: Κρίνετε τον εαυτό σας, με βάση τα συναισθήματά σας (π.χ. αισθήματα ενοχής, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι είμαι κακός άνθρωπος)
- Δηλώσεις του «πρέπει»: Οι οποίες κάποιες φορές είναι μη ρεαλιστικές ή τόσο αυστηρές, οδηγώντας σε αισθήματα άγχους και πανικού
- Ετικετοποίηση: Είτε αφορά την κριτική στον εαυτό είτε σε άλλους ανθρώπους, όπου δεν λαμβάνετε υπόψιν την εκάστοτε συμπεριφορά αλλά προβαίνετε σε χρήση ετικετών
- Προσωποποίηση και αυτοκατηγορία: Κατηγορείτε αποκλειστικά τον εαυτό σας, μη λαμβάνοντας υπόψιν άλλους παράγοντες που οδήγησαν σε μια κατάσταση
- Σκέψη άσπρο – μαύρο: Αυτός ο τύπος σκέψης περιλαμβάνει την εξέταση των πραγμάτων με απόλυτους όρους: Οι καταστάσεις είναι πάντα μαύρες ή άσπρες, τα πάντα ή τίποτα, καλό ή κακό, επιτυχία ή αποτυχία
Οι θεραπευόμενοι μπορεί συχνά να έχουν διαστρεβλωμένες γνωσίες, αναφορικά με τον τρόπο που δρουν και συμπεριφέρονται, οι οποίες στην αρχή δεν γίνονται αντιληπτές από τους ίδιους. Αυτό, έχει ως αποτέλεσμα, να προκύπτει μια δυσλειτουργία σε κάποιον τομέα της ζωής του ατόμου, η οποία όπως οφείλουμε να σημειώσουμε αποτελεί απόρροια τόσο του πομπού όσο και του δέκτη. Οι σχέσεις του ατόμου ενδέχεται να είναι δυσλειτουργικές, να περιλαμβάνουν παρανοήσεις και συγκρούσεις, ενώ παράλληλα το άτομο να εκφράζει με προβληματισμό και απορία που έγκειται η δική του λανθασμένη οπτική.
Υπογραμμίζεται σε κάθε περίπτωση, πως ενώ πολλές γνωστικές διαστρεβλώσεις είναι κοινές, υπάρχουν μερικές που μπορεί να υποδεικνύουν μια πιο σοβαρή κατάσταση και να επηρεάσουν την ψυχική υγεία, οδηγώντας σε αύξηση των συμπτωμάτων του στρες, του άγχους ή της κατάθλιψης.
Εάν πιστεύετε ότι οι γνωστικές στρεβλώσεις μπορεί να αλλάζουν την αίσθηση της πραγματικότητας και ανησυχείτε για το πώς αυτές οι σκέψεις μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τη ζωή σας, κρίνεται σκόπιμο να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας, ώστε να δείτε από κοινού με ποιο τρόπο επηρεάζεστε σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο.
Εν κατακλείδι, θεραπείες όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία είναι χρήσιμες και μπορούν να σας βοηθήσουν να μάθετε να σκέφτεστε με τρόπους που είναι πιο ακριβείς και χρήσιμοι, δημιουργώντας παράλληλα έναν εναλλακτικό τρόπο σκέψης και βελτιώνοντας τις σχέσεις σας, σε προσωπικό, διαπροσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο.
